Het stikstofprobleem uitgelegd

Er is geen ontkomen aan: iedere dag valt in de media, op een verjaardag of bij het koffiezetapparaat wel het woord ‘stikstofcrisis’. Een ingewikkeld vraagstuk, dat vraagt om een simpele uitleg.

Laten we bij het begin beginnen. Wat is stikstof en waar zit nu precies de moeilijkheid? Het woord stikstofcrisis is misleidend, want de kwestie gaat niet over stikstof. Onze lucht bestaat voor tachtig procent uit stikstof (aangeduid met N2), dat van zichzelf niet schadelijk is. Wel is het zo dat mens en dier stikken als ze in een ruimte zijn met alleen stikstof. Vandaar de naam.

Verbindingen van stikstof

Als stikstof zich gaat hechten aan andere atomen zoals zuurstof en waterstof, kan er een probleem ontstaan. Op zich komen stikstofverbindingen van nature in kleine hoeveelheden voor. Ze zijn zelfs onmisbaar, omdat ze de groei van planten bevorderen. Maar als er een teveel aan deze verbindingen ontstaat, is dat funest voor de natuur. De twee grote boosdoeners zijn ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx). Als er over de schadelijke effecten van een teveel aan stikstof wordt gesproken, dan gaat het over deze twee verbindingen. De belangrijkste bronnen van stikstofoxiden zijn het verkeer, energiecentrales en de industrie. Ammoniak zit vooral in (kunst)mest en komt op die manier terecht in de bodem, het water en de lucht.

De gevolgen voor de natuur

Wat maakt nou dat stikstof zo slecht is voor de natuur? Een kleine greep uit de gevolgen:

  • Bepaalde planten, zoals bramen, grassen en brandnetels, gedijen goed op stikstofrijke grond. Ze overwoekeren daarmee veel andere soorten, die daardoor verdwijnen.
  • De dieren die leven van de planten die verdwijnen, raken hun voedsel kwijt.
  • Door verzuring van de bodem verdwijnt calcium. Calcium is nodig voor de huisjes van slakken en de eierschalen en botten van vogels. Die worden dus brozer door het gebrek aan kalk in hun voedsel.
  • Overmatige algengroei in het water verstikt vissen.
  • De aarde warmt op en de ozonlaag wordt aangetast.
  • Er ontstaat een groot verlies aan biodiversiteit.

Verlies aan biodiversiteit

Dat laatste punt vat eigenlijk alles samen. Biodiversiteit betekent een verscheidenheid aan planten en dieren. We kunnen als mensen niet zonder een rijke natuur. Veel voedsel is alleen te produceren dankzij een vruchtbare bodem, zuiver water en bijen voor de bestuiving. Planten zuiveren de lucht. Er wordt kleding gemaakt van katoen, wol en zijde en hout is een belangrijk bouwmateriaal. En zo kunnen we nog wel even doorgaan.

Programma Aanpak Stikstof

Nederland heeft de hoogste stikstofconcentratie van Europa. Veel mensen in een relatief klein gebied geeft veel stikstofuitstoot. En wat eenmaal aanwezig is, gaat niet zomaar meer weg. Dat duurt tientallen jaren. Om de Europese natuurgebieden, de zogenaamde Natura 2000 gebieden, te beschermen, zijn er binnen Europa afspraken gemaakt. Dat leidde in 2015 in ons land tot de invoering van de PAS, voluit Programma Aanpak Stikstof. Dat programma hield in dat nieuwe economische activiteiten zoals staluitbreidingen en bouwprojecten in de omgeving van Natura 2000 gebieden alleen werden toegestaan als de extra stikstofuitstoot later zou worden gecompenseerd met natuurherstellende maatregelen. Zo kon destijds een wegverbreding doorgaan omdat we in de toekomst misschien allemaal elektrisch gaan rijden.

Stikstof op de pof

Deskundigen lieten toen al weten dat de PAS en dit principe van ‘stikstof op de pof’ geen goede oplossing was. In mei van dit jaar oordeelde ook de Raad van State dat ons stikstofbeleid niet voldoet aan de Europese natuurwetgeving. De PAS is in strijd met de regels, omdat de positieve effecten van voor de natuur getroffen maatregelen moeten vaststaan vóórdat de overheid toestemming geeft voor nieuwe activiteiten waarbij extra stikstof in de natuur komt.

Spagaat

Deze juridische uitspraak heeft ervoor gezorgd dat 18.000 projecten stilliggen omdat ze bijdragen aan nieuwe stikstofuitstoot. Het gaat onder andere om bouwprojecten en de aanleg van wegen. Een onhoudbare situatie en Nederland is in een spagaat terecht gekomen tussen de belangen van de natuur en die van de economie. Omdat veertig procent van de stikstof door de landbouw wordt uitgestoten, wordt er vooral naar de boeren gekeken. Die hebben daardoor het gevoel dat zij de schuld krijgen van de hele crisis. D66 opperde het plan om de veestapels te halveren en de provincies maakten strengere afspraken over het verlenen van vergunningen, bijvoorbeeld voor het uitbreiden van stallen. Dat leverde in het hele land boerenprotesten op en de meeste provincies draaiden de maatregelen weer terug.

Fatsoenlijke maatregelen met voldoende draagvlak

Dat de boeren boos zijn is begrijpelijk. Ze hebben de afgelopen decennia al het nodige moeten doen om de stikstofuitstoot terug te dringen. Dat de bouwsector boos is, is ook begrijpelijk. Projecten liggen stil en er dreigt werkloosheid. Aan de politiek nu de uitdaging om het probleem op te lossen en met fatsoenlijke maatregelen te komen die reëel zijn en voldoende draagvlak hebben. De eerste stap is inmiddels gezet. Zodra de borden klaar zijn gaat de maximumsnelheid op sommige wegen omlaag. Daarmee wordt de stikstofuitstoot direct minder en kunnen er weer woningen worden gebouwd. Het is een begin, maar het levert nog lang niet genoeg op om de hele woningbouw weer vlot te trekken. Daarnaast is het nog maar de vraag of de maatregel juridisch houdbaar is. De crisis lijkt dan ook nog lang niet voorbij.

Deel dit artikel

Full 2
Culinaire routes
De leukste restaurants, de meest verfijnde smaken, de eerlijkste gerechten.
Full 2
Full 2
Fiets, wandel- en vaarroutes
Kom lekker in beweging en loop of fiets een mooie route!
Full 2
Full 2
Er op uit
Nederland is veelzijdiger dan je denkt. Laat het dagelijkse leven even achter je en geniet!
Full 2
Full 2
Schrijf mee
Vertel jij graag mooie verhalen? Schrijf dan mee met de redactie van 50+
Full 2
previous arrow
next arrow
Scroll naar boven
Scroll naar top